Hoe te leven met schapen in de Beskydy heuvels

We spraken over hoe het is om een echte herder te zijn met Michal Milerski, die een fokker is van de oorspronkelijke  Walachijse schapen en tevens onderzoeker aan het Instituut voor Dierlijke Productie. 

Věděl jste vždycky, že se bude váš profesní život motat kolem oveček? 
Tušil jsem to.

Jakto?
 We hielden thuis een paar schapen toen ik opgroeide. Bovendien kom ik uit het gebied van  Jablunkovsko, waar de schapenfokkerij een lange en rijke traditie heeft.

Hoe lang bent u hier al bij betrokken?
Na mijn afstuderen aan de landbouwschool in Brno kreeg ik in 1991 een baan bij het Onderzoeksinstituut voor Dierlijke Productie in Praag - Uhříněves, waar ik me voornamelijk bezighoud met het fokken van kleine herkauwers. Ik voelde me echter nog steeds aangetrokken tot mijn geboortestreek, dus na tien jaar kwam ik met de directie van het instituut een verre samenwerking overeen en in 2002 vestigde ik mijn eigen schapenfokkerij in Nýdek in het Silezische Beskydy-gebergte.

Is dit uw hoofdberoep?
Ja, al mijn beroepen zijn op de een of andere manier gerelateerd aan de schapenfokkerij.

Werken alle herders met een herdershond?
Een herdershond is een nuttige assistent van de herder, vooral bij het grazen op de weide. Tegenwoordig grazen we echter vaker in omheiningen waar de rol van de hond wordt overgenomen door een elektrische afrastering. We hebben ook een herdershond, maar ik moet toegeven dat we hem slechts sporadisch gebruiken, bijvoorbeeld als we samen schapen moeten drijven. Zelfs bij het hoeden heb ik gemerkt dat het meer succes heeft om een leider van de kudde te krijgen, die dan gevolgd wordt door andere schapen, en op die manier de kudde te manipuleren. Maar dit is een kwestie van individuele herders

Zijn er tegenwoordig genoeg herders/sters? Zijn ze moeilijk te vinden?
Het tekort aan arbeidskrachten is een groot probleem voor de schapenhouderij in heel Europa. Dit heeft uiteraard te maken met de tegenstellingen tussen de levensstijl van de hedendaagse mens en de eisen die aan goede herders worden gesteld, met name wat betreft de lengte van de werkuren.

Hoe is het beroep  in de loop der jaren veranderd? Ziet het werk van een herder eruit zoals vroeger?
Ik moet er hier op wijzen dat een herder oorspronkelijk iemand was die door het landgoed of de herdersvereniging werd ingehuurd voor het zomerweideseizoen. De herder regelde dan helpers - ruinen en jagers, beheerde de activiteiten op de schaapskooi, bepaalde waar de schapen moesten grazen en hield zich vooral bezig met de melkverwerking en de kaasproductie. In  dit opzicht  begon het beroep van herder hier in onze regio ergens  in het midden van de 19e eeuw te verdwijnen, toen de adel aandrong op herbebossing van de Beskydy-weiden om hout te verkrijgen voor de ontwikkeling van de industrie en de bouw. We kunnen nog steeds  herders  in de ware zin van het woord tegenkomen in particuliere herdershutten in Slowakije, Zuid-Polen of  Roemenië. 

Kunnen we het ons voorstellen als een romantische wandeling in de Beskydy heuvels? 😊
Ja, zo'n idee is mogelijk. En inderdaad, soms, wanneer je over een bospad loopt terwijl je een kudde hoedt en 300 schapen je kont kussen, zijn dat de momenten die  vandaag de dag nog steeds die oude kudde-instincten in mensen wakker maken. 

En oefenen vrouwen dit beroep ook uit?
Ja, dat doen ze, en we hebben berichten  uit het verleden dat vrouwen ook herdershutten beheerden.

Gaat het goed met de herderij en de schapenhouderij?
Niets is ooit hetzelfde. De omstandigheden veranderen overal en dat geldt ook voor de schapenhouderij. In sommige opzichten verbetert de situatie, zoals de huidige mogelijkheden om slachtlammeren te gelde te maken. Op andere gebieden zijn daarentegen ongunstige ontwikkelingen zichtbaar. In het algemeen kan de ontwikkeling van de voorwaarden voor het fokken van schapen indirect worden beoordeeld aan de hand van de ontwikkeling van hun aantal. De sterke daling van het aantal schapen in dit land vond plaats in de jaren negentig als gevolg van de daling van de wolprijzen. Daarna volgde een periode van geleidelijke toename van het aantal gehouden dieren, maar de laatste 5-7 jaar is deze trend weer gekeerd. De redenen hiervoor zijn ditmaal te vinden in de concurrentie van vleesvee, waarvan het fokken minder arbeidsintensief is, er zijn minder problemen met de afzet van de producten en helaas iets gunstiger subsidievoorwaarden. De terugkeer van de wolven op ons platteland heeft zeker een belangrijke rol gespeeld bij de daling van het aantal schapen, vooral in de berggebieden aan de grens. 

Kleine herkauwers zijn in dit opzicht de meest kwetsbare diersoort.Welke schapenrassen worden in Tsjechië het meest gefokt?
Momenteel worden in Tsjechië vooral vlees- en gemengde schapenrassen gefokt. Suffolk en Romney hebben de grootste populaties onder prestatiecontrole. Er zijn echter ook fokkers die zich toeleggen op het fokken van melkschapen. Ze fokken voornamelijk Lacaune of Oost-Friese schapen. De Tsjechische populatie van het productieve schapenras Romanov heeft een zeer goede reputatie op het gebied van genetische kwaliteit. Er bestaat grote belangstelling voor het fokken van matrialen uit deze populatie, vooral in de Balkanlanden. Vooral de laatste jaren is het aandeel van schapenrassen van verschillende exotische vormen en maten die als hobbyras worden gefokt, toegenomen. In totaal maken meer dan dertig schapenrassen deel uit van onze prestatiecontrole.

Welk schapenras fokt u? En waarom?
Ik fok Walachijse schapen omdat dit ras hier in  de Karpaten is ontstaan, een belangrijke rol heeft gespeeld bij de vestiging van deze gebieden en bepalend is geweest voor de plaatselijke landbouwmethoden en volkscultuur. Het is een ras dat hier thuishoort en nu wordt gezien als een waardevolle genetische hulpbron.

En wat zijn de meest ideale omstandigheden voor hen?
Nog jong, licht bedauwd gras, een klomp zout om te likken, gedeeltelijke schaduw, een wereld vrij van parasitaire nematoden, teken, vliegen en wolven, en een zacht briesje in de rug😊. In  werkelijkheid gaat het er echter meer om dat dieren zich aanpassen aan de heersende omstandigheden. En de herder  moet hen daarbij helpen. 

Hoeveel dieren heeft u tegenwoordig in uw kudde?  
 In de winter houden we 150-160 ooien en  4-6 fokrammen. In  de zomer, samen met  de lammeren, groeit onze kudde tot meer dan 300 dieren.

Kunt u de schapen uit elkaar houden?

Ja, dat kan ik, en het is niet zo vreemd. Ieder van ons kan immers gemakkelijk 150 van onze kennissen identificeren, vooral als we ze regelmatig ontmoeten. Zelfs in kuddes van meer dan 500 schapen, als ze elke dag worden gemolken, worden ze algemeen herkend door de Walachijers. Dit is des te gemakkelijker voor de Walachijse schapen omdat zij een grote variabiliteit in kleur hebben behouden, vooral van de kop en de poten, wat het voor individuele boeren ook vroeger al gemakkelijker maakte om hun schapen in de gemeenschappelijke schaapskooi te identificeren. Schapen kennen en herkennen elkaar, en uit onderzoek is gebleken dat ze zich elkaar zelfs na zes jaar nog kunnen herinneren. Tot het aantal van 40-50 ooien in de kudde onthield ik hun vijf-cijferige nummers op hun oorringen. Vandaag is dat nog lang niet het geval, maar er zijn er meer en mijn geheugen wordt waarschijnlijk slechter naarmate ik ouder word.

Zijn er in ons land ook rassen die voor de wol worden gefokt?
Misschien is het enige ras dat in ons land voor de wol wordt gefokt het Shetland schaap. Ook van het gecombineerde ras merinolandschaf kan hoogwaardige fijne merinowol worden verkregen.

Wat wordt er tegenwoordig van  wol gemaakt? Worden dezelfde producten geproduceerd als vroeger?
Naast de traditionele productie van kleding en tapijten probeert men nu wol op verschillende alternatieve manieren te gebruiken, bijvoorbeeld om isolatie van gebouwen te maken, verschillende matten om grashellingen te verstevigen en helaas wordt wol nu ook gebruikt als meststof, wat het voordeel heeft van een lange afbraaktijd en de daarmee gepaard gaande geleidelijke afgifte van voedingsstoffen.

Ziet u wol tegenwoordig als een ondergewaardeerd materiaal? Is er nog vraag naar wol?
De klanten van Woolville kunnen de kwaliteiten van wol zeker waarderen, maar  in het algemeen wordt wol, dat ooit een strategische grondstof was, tegenwoordig  grotendeels vervangen door kunstvezels. Voor de schapenhouders in ons land is  de afzet van wol momenteel een groot probleem, vooral vanwege  de zeer beperkte capaciteit voor het wassen en verder verwerken van wol van eigen bodem.

Wat is het leukste aan dit werk? Wat maakt u het gelukkigst?
Er is altijd iets om gelukkig over te zijn in de schapenhouderij . Je bent blij  met de geboorte van lammetjes en als je ze weet te verkopen. Het maakt je blij als de schapen de weide goed begrazen en als er daarna nieuw gras groeit. Ik had een vriend, nu helaas overleden, een echte herder hier aan de Poolse kant van het Silezische Beskydy-gebergte en ik vond het altijd leuk om te zien hoe blij hij was als hij de schapen in de lente te grazen legde, en dan was hij even blij als hij in de herfst "uitbrak" en het grazen ophield. Schaamteloze vreugde is de vreugde van  de cirkel van het leven. 

Bent u ooit op het punt gekomen dat u dacht van carrière te veranderen?
Nee! Waarom? Ik bedoel, zoals ze hier zeggen: "Hij die de schapen heeft, kan krijgen wat hij wil."